جن در قرآن

جن

پيش گفتار

هر مسلمان معتقد، بر اساس آموزه هاي قرآن مجيد بايد تنها به وجود دو نوع انديشمند مادي در كل عالم هستي اعتقاد داشته باشد. اين دو نوع، يكي انسان است و ديگر ي جن. بنابراين اگر مسلماني معتقد به وجود موجودات فرازميني باشد، بايد باورداشته باشد كه فرازميني ها يا انسان اند و يا جن.

از آنجا كه قرآن كريم به اين موضوع اشاره دارد كه جن ها تا قبل از بعثت رسول اكرم(ص) به آسمان پروازمي كرده اند، پس در اين روزگار، نسبت دادن فرازميني ها به جن ها شايسته تر است؛ بويژه آنكه قرآن مي گويد:

ـ جن ها كارهاي شگفت انگيز و توانايي هاي شگرفي داشته و دارند،

ـ بر كارهاي بسيارسخت، همواره پيروز گشته اند،

ـ پيش از انسان آفريده شده اند.

متأسفانه دانشمندان مسلمان كه دربارة شناخت انسان در قرآن كتابهايي نگاشته اند، به اين مهم كمتر توجه كرده و به اهميت اين موضوع پي نبرده اند كه جن شناسي جداي از انسان شناسي نيست؛ و اصولاٌ اگر از ديدگاه انسان شناسي فرهنگي و باستان شناسي به اين موضوع بنگريم، درخواهيم يافت كه تا جن را نشناسيم انسان را نيز نخواهيم شناخت؛ زيرا آثار برجا مانده از جن ها و انسانها در طول تاريخ چندين هزار سالة آنان بر روي كرة زمين، چنان با يكديگر درآميخته و به هم گره خورده است كه تشخيص و تفكيك آنها از يكديگر، خود نيازمند ايجاد شاخة جديدي در دانش باستان شناسي است.

البته اگر دانشمندان بويژه باستان شناسان غيرمسلمان در اين زمينه به تفكر بنشينند و معتقد به موجودي انديشمند جداي از انسان شوند، بسياري از مشكلات و معضلات باستان شناسي و انسان شناسي آنان نيز حل خواهد شد؛ و از سردرگمي هايي كه پس از مشاهدة آثار عجيب بر روي زمين گريبانگير آنان مي شود نيز رهايي خواهنديافت؛ و باز اگر به كاوش و جست وجو پيرامون شناخت جن بپردازند(كه مسيحيان نيز بدان معتقدند) دربرنامه ريزي هاي خود براي آينده سازي انسان و دانستن سرنوشت آيندة نوع بشر، بيش از پيش كامياب خواهندشد.

نوشتة زير از فصل ‹راز تمدن هاي گمشده› كتاب ‹عجيب تر از رؤيا› شايان توجه است:

« اين خرابه ها بقاياي يك معبد باستاني است كه در ساختمان آن، بيش از يك ميليون بلوك سنگي به ابعاد 15× 15× 30 سانتي متر، از جنس گرانيت به كاررفته است! نكتة شگفت انگيز در مورد معبد ‹زيمبابوه› آن است كه تا شعاع صدها كيلومتر اين معبد، هيچ گونه اثري از سنگ معدن گرانيت مطلقاً وحودندارد »

«صدها نمونه از اين اسرار باستان شناسي و انسان شناسي در سراسر جهان وجوددارد كه دانشمندان تاكنون نتوانسته اند توضيح قانع كننده اي دربارة آنها به دست دهند و پرسش ها همچنان بدون پاسخ مي ماند. چه كساني اين شاهكارهاي مهندسي اوليه را آفريده اند؟ چه كساني اين همه بناهاي باورنكردني، معابد عظيم و شهرهاي شگفت انگيز خالي از سكنه را ايجادكرده اند؟»

«گروهي بر اين باورند كه در گذشته هاي دور، موجودات هوشمندي از كرات ديگر به سيارة ما آمده اند و بسياري از اين بناهاي غول آسا و شگفت انگيز را آنان ساخته اند. برخي مي گويند كه در گذشته، تكنولوژي پيشرفته تر از امروز بوده و بشر قادر به كارهاي خارق العاده و حيرت انگيزي بوده است، ولي به عللي كه هنوز بر ما معلوم نيست، اين تمدن و تكنولوژي از ميان رفته است. شايد نوعي مادة انفجاري يا سلاح مخرّب كه به مراتب مدرن تر و پيچيده تر از سلاح هاي امروزي بوده، تمدن بشر را به نابودي كشانده است »

«افسوس كه دانسته هاي ما دربارة گذشته بسيار اندك است، درحالي كه هرچه از ‹گذشته› بيشتر بدانيم، آگاهي ما نسبت به ‹آينده› بيشتر خواهدشد.»

نكتة مهم و مهمترين نكته در اين نوشته، همين دو سطر آخر است كه هدف اين گفتار نيز، همان گونه كه آمد دانستن گذشته به منظور بهره برداري براي آينده است.

در كل قرآن، درحدود صدوپنجاه آيه با عنوانهاي جن، جنه، جان، شياطين و يا بدون كاربرد واژه اي به جن اشاره شده است. علاوه بر اين آيات، يك سوره به نام «جن» دربارة جن وجوددارد. يك سوره به بيان برخي ويژگيهاي اين دو نوع و نعمتهايي كه خداوند به هريك از جن و انس به گونه اي برابر بخشيده است، مي پردازد، كه نام آن «الرحمن» است. سورة سوم كه مشخصاٌ به هر دو نوع اشاره دارد، سورة ناس است.

گذشته از همة اينها، با دقت در بسياري از سوره ها و آيات هيچ نشانه اي بر اينكه اين سوره ها و آيات خطابشان تنها به انسان باشد، نمي يابيم. بلكه بسياري از مسائل و موضوعهاي مشترك بين انسان و جن را بيان مي كنند. در سوره الرحمن خداوند آشكارا جن و انس را مخاطب قرارداده و آمدن آيه 13(كه تا آخر سوره براي ثقلين از بندگانش تكرارمي شود،) پيش از آيه 14 (كه ثقلين را معين مي كند، ) نشان از آن است كه همواره خطاب قرآن كريم به جن و انس به طور يكسان است. در غير اين صورت، آية 13 اضافه است.

البته در روايات نيز آمده است كه قرآن براي هر دو نوع جن و انس نازل شده، و پيامبر اكرم(ص) براي هر دو نوع مبعوث شده اند. ولي متأسفانه معمولاً مفسرين، فراموش مي كنند تا اين عامل را در ترجمه و تفسير خود درنظربگيرند.

بنابراين، همان گونه كه باستان شناسان عامل جن را در كاوش هاي خود در نظر نمي گيرند و به بيراهه مي روند؛ مترجمين، و مفسريني كه عامل جن را در ترجمه و تفسير آياتي كه به جن اشاره ندارد ، در نظر نگيرند، به بيراهه مي روند و كلام حق را از موضع خود منحرف مي كنند. اين موضوع حتي خوانندگان و مطالعه كنندگان قرآن را نيز دربرمي گيرد.

در اين تحقيق، در آغاز به شرح سوره هاي يادشده مي پردازيم، سپس آيات پراكنده در كل قرآن كريم را بررسي مي كنيم؛ و پس از آن، به نتيجه گيري از اين پژوهش مي پردازيم، و از خداوند كريم مي خواهيم تا ما را موفق به ترسيم تصوير جامعي از جن كند كه خود به گونه اي پراكنده در قرآن عظيمش به دست داده است.

اولين نگارش: 1/12/1372

دومين نگارش و ويرايش: ارديبهشت 1383

احمد شماع زاده

فصل اول: سورة جن

ترجمة نوزده آية اول از 28 آية اين سوره:

« بگو وحي شده به من كه تني چند از جن گوش فراداشتند. پس گفتند: همانا ما شنيديم قرآني شگفت را.(1) كه راهنمايي مي كند به سوي رشد پس به آن ايمان آورديم و هرگز به پروردگار خويش كسي را شريك نسازيم.(2) و آنكه برتر آمد پايه پروردگار ما كه نگرفت همسري را و نه فرزندي را.(3) و آنكه كم خرد ما بر خداوند ياوه مي بست.(4) و آنكه ما پنداشتيم كه آدمي و پري هرگز بر خدا دروغ نبندند.(5) و آنكه بودند مرداني از آدميان كه پناه مي بردند به مرداني از جن، پس آنان را گناه بيفزود.(6) و آنكه آنان پنداشتند چنانكه شما پنداشتيد كه خداوند هرگز كسي را برنيانگيزد.(7) و آنكه ما قصد آسمان كرديم، پس آن را پرشده از نگهباناني سرسخت و شهابهايي يافتيم.(8) و آنكه ما در جايگاه هايي از آسمان به گوش مي نشستيم. پس هركس اكنون گوش بنشيند، بيابد شهابي را كه در كمين اوست.(9) و آنكه ما نمي دانيم آيا براي آنكس كه در زمين است شر خواسته شده، يا اينكه پروردگارشان براي آنان نيكي اراده كرده است.(10) و آنكه از ما درستكاراني هستند و نادرستكار. ما گروههاي گوناگوني بوده ايم.(11) و آنكه ما دانستيم كه هرگز خداوند را در زمين به عجز درنياوريم و نيز به عجز درنياوريم او را با گريختن خود.(12) و آنكه هنگامي كه ما هدايت(قرآن) را شنيديم به آن ايمان آورديم. پس كسي كه ايمان آورد به پروردگارش، پس نمي ترسد از كمبود و ستم.(13) و آنكه از ما مسلمانانند و از ما كجروان. پس كسي كه اسلام آورد، آنان راستي و درستي را دنبال مي كرده اند.(14) و اما كجروان پس هيزم دوزخ بوده اند.(15) و اگر بر روش(اسلام) مي ماندند هراينه آبي فراوان مي نوشانيديمشان، و روزي بسيار.(16) تا بيازماييم آنها را در آن. و كسي كه از ذكر پروردگارش روي برتابد، در عذابي سخت فروبردش.(17) و اينكه سجده گاهها( مساجد) از آن خداست. پس همراه با خدا كسي را مخوانيد.(18) و اينكه هنگامي كه بندة خدا به پاخاست تا دعاكند، نزديك بود( از شيفتگي بسيار براي شنيدن آيات قرآن و پيامبر اكرم،) بر سروروي او بريزند.(19)

1ـ ايمان جن به قرآن و اسلام

الف ـ اعتقاد جن به هدايت قرآن و يگانگي خداوند را از آيات اول تا پنجم، و آيات 18 و 19 اين سوره مي توان دريافت. از آية 13 برمي آيد كه برخي جنها با توجه و گوش فرادادن به آيات حق، به هدايت قرآن ايمان آورده و هدايت يافته اند و آنانكه هدايت يافته اند، باوردارند كه ايمان موجب مي گردد از مسائل اقتصادي و اجتماعي، ويا هر چيز ديگري نهراسند. آيه 14 مي فرمايد جنها برخي تسليم فرمانهاي خداوندند و رستگارمي گردند، و برخي ديگر به بيراهه مي روند.

ب ـ آيات 29 تا 31 سورة احقاف نيز در اين زمينه است:

و هنگامي كه روي آورساختيم تني چند از جن را به سويت كه قرآن بشنوند، پس هنگامي كه نزدش آمدند، گفتند خاموش باشيد. پس هنگامي كه(خواندن قرآن) پايان گرفت، به سوي قوم خود، بيم دهندگان بازگشتند. گفتند اي قوم، همانا ما كتابي را كه پس از موسي (از جانب حق) فروفرستاده شده، شنيديم. آنچه پيش روي دارد گواهي مي كند، و به سوي حق و به سوي راهي راست رهبري كننده است. اي قوم ما، بپذيريد دعوت كنندة خدا را. و ايمان آوريد به او. بيامرزد شما را از گناهانتان و پناه دهد شما را از عذابي دردناك.

نتيجه گيري از آيات:

1. آنانكه كلام حق را شنيدند، به رسالت پيامبر اكرم ايمان آوردند و خود مبلغ اسلام شدند.

2. آنها قدرت تشخيص حق از باطل را دارند، و به كلام حق احترام مي گذارند.

3. آنان از گفتار حق متأثر، و خود، راهنماي ديگران مي شوند.

4. از بعثت انبياء الهي آگاهي، و به آنها ايمان دارند.

2ـ پرواز جن در آسمان و شنود فضائي

الف ـ از آيات هشتم تا دهم اين سوره برمي آيد كه جن موجودي است با قدرت پرواز، و تا قبل از بعثت رسول گرامي همواره به آسمان پروازمي كرده اند، ولي اكنون(با نزول قرآن) از اين قدرت محروم شده اند. گذشته از پرواز عادي، آنان به آسمان مي رفتند و در پايگاههاي شنود فضائي خود، به شنود مي نشستند، (انا كنا نقعد مقاعد للسمع) و پيامهاي كيهاني از جمله وحي را مي گرفتند. ولي به تازگي با پديده اي نو(نزول قرآن)، روبه رو شده و از پرواز منع شده اند.

بنابراين، اگر اكنون جني اقدام به شنود كند، تير شهابي كه در كمين اوست، بدون درنگ، او را مورد يورش قرارمي دهد. ولي جنها نمي دانند كه اين موضوع براي ساكنين زمين مفيد خواهدبود و يا به ضرر آنهاست. (رجوع شود به الميزان)

ب ـ آياتي ديگر از قرآن در اين زمينه:

آيات 16ـ ­18 سورة حجر: به راستي كه ما در آسمان برجهايي قرارداديم و براي نظاره كنندگان آن را آراستيم و از هر شيطان رانده شده اي(جن بدكار) حفط كرديم، مگر آنكه استراق سمع كند، پس شهابي روشن، او را پي خواهد كرد.

آيات 6 ـ 10 سورة صافات: ما آسمان دنيا را به زينت ستارگان آراستيم و آن را از هر شيطان سركشي حفظ كرديم، تا هرگز نتوانند كه با شنود به ملأ اعلي(عالم بالا) راه يابند و از هر سو رانده، و به عذاب هميشگي گرفتارشوند. كسي كه خبري را بدزدد، حتما تير شهابي او را پي مي كند.

آية 5 سورة ملك: و به تحقيق آراستيم آسمان دنيا را با چراغها و آنها را دوركننده هايي براي شياطين قرارداديم و عذابي سوزان براي آنان آماده كرديم.

آيات 210 تا 212 و 221 تا 223 سورة شعراء: اين قرآن را شياطين نازل نكردند، نه شايستگي و نه توانايي آن را دارند. همانا كه آنها از شنود(وحي) معزول شده اند. (از آيات بعدي مشخص مي شود كه آنان تنها از شنود وحي معزول شده اند ولي مي توانند ديگر شنودها را به بدكاران دروغپرداز القاءكنند.)

آيا خبردهم شما را كه شياطين بر چه كسي نازل مي شوند؟ بر هر بدكار دروغ پردازي فرود مي آيند. شنود هاي خود را القاء مي كنند و بيشترشتان دروغگويانند.

از اين آيات چنين برمي آيد كه خداوند در آسمان برجهايي قرارداده و براي حفظ اين برجها، كه ويژگي برج معمولا ديدباني است، آنها را نوراني كرده تا از سويي ويژگي هاي آنها به چشم شياطين نيايد و از سوي ديگر از دور زيبا جلوه كنند و گذشته از اين، اگر جن سركشي اقدام به استراق سمع و شنود فضائي كرد، به گونه اي خودكار، با تيرهاي شهابي كه آمادة شليك شدن اند، مورد اصابت، و اگر اقدام به گريز كرد، مورد پيگرد قرارگيرد.

نظر:

افسانه هاي كهن، و آثار باستاني موجود در موزه هاي مختلف جهان، موجب شده است كه پژوهشگراني چند بويژه پژوهندة سرشناسي همچون ‹اريك فون دنيكن› به اين نتيجه برسد كه مرداني پرنده با وسايلي فضايي وجودداشته كه پس از نبردهايي سهمگين و احتمالاً طولاني به زمين بازگشته اند. البته وي از ‹شياطين› و جن ها با عنوان ‹خدايان› نام مي برد. ولي ما مي دانيم كه خداياني وجودنداشته اند؛ بلكه جن ها بوده اند كه تا آن اندازه توش و توان داشته اند كه در تصور انسان بسياربزرگ آمده و به عنوان خدايان يا ‹قدرت برتر› و به قول عوام ‹ازما بهترون› از آنها نام برده شده است.

اما با نزول قرآن كريم و پيشگيري از ادامة پرواز جن ها، مي بينيم كه تمدن هاي آنها نيز يك به يك از ميان رفته و پس از قرن هفتم ميلادي ديگر سخني از پرواز و آثار پرواز شبه انسان ها و تمدن هايشان در ميان نيست؛ بلكه به افسانه ها پيوسته اند و تبديل به سؤالي بزرگ در دانش باستان شناسي شده اند.

3 ـ جنگيدن جن ها با خداوند

از آية 12 سورة جن مستفاد مي گردد كه در مقطعي از تاريخ، جنها براي جنگ با خداوند به پاخاسته اند و درهرصورت شكست خورده و يقين پيداكردند كه قادر به مقابله با خداوند و نيروهاي الهي نيستند. از سوي ديگر، جنها هنگامي كه نتوانستند در زمين با نيروهاي الهي مقابله كنند و شكست خوردند، خواستند با قدرت پروازي كه داشتند، از زمين بيرون رفته و به كرات ديگر و يا به پايگاههاي شنود خود در آسمان بگريزند، ولي متوجه شدند نيروهاي الهي همه جا هستند و هيچ جا از خشم خداوند درامان نيستند و يقين يافتند كه نه در زمين و نه در آسمان قادر به شكست خداوند نخواهندبود.(به تفسير الميزان رجوع شود.)

از سويي داشتن قدرت پرواز، موجود را توانايي شگرفي مي بخشد و به خود مغرور مي گرداند. از سوي ديگر با توجه به شناختي كه قرآن كريم در ديگرآيات به ما مي دهد، جنها داراي توانايي هاي شگرفي بوده و قادرند بسيار سريع عمل كنند.

نظر: تمام اين ويژگي هاي مثبت از يك سو، و از سوي ديگر فقدان روح الهي و درنتيجه فقدان صفات الهي در جن، كه نكته اي منفي براي او در مقايسه با انسان است، از جنهاي بدكار موجودي ساخته كه خود را بزرگ پنداشته و چون ابليس تكبر كرده و خيل عظيم شياطين در برابر خداوند صف كشيده و اقدام به جنگ با نيروهاي الهي كرده اند. بنابراين معلوم مي گردد در مقاطعي از تاريخ جهاني، بر روي زمين غوغاهايي برپابوده كه تصور آن براي انسان امروزي بسيار مشكل است؛ البته آثار باستاني كهن، برخي از اين وقايع تاريخي را بر ما روشن كرده است. ولي اگر پژوهش هايي با انگيزة تحقق بخشيدن به چنين نظريه هايي در دانش باستان شناسي صورت گيرد، گره از بسي نابساماني ها بويژه نابساماني هاي موجود در انسان شناسي فرهنگي بازخواهدشد.

4 ـ پناه آوردن انس به جن

از آية 6 سورة جن چنين استنباط مي گردد كه در مقاطعي از تاريخ، قبل از نزول قرآن كريم و شايد زماني بسيار دور، برخي انسانها به برخي از جنها پناه مي برده اند، و از آنان ياري مي جسته اند، و حال آنكه انسانها بايد از شر شيطانها به خداوند پناه ببرند(اعوذ بالله من الشيطان الرجيم). بدين ترتيب برخي انسانها با برخي جن ها ارتباط برقراركرده و از يكديگر بهره مندمي شدند و برخي انسان هاي ديگر جن پرست شده اند كه در فصل چهارم، به آنها خواهيم پرداخت.

نكته هاي ديگري كه در سورة جن آمده است:

1. جن ها درستكار و خلافـكار دارند.(آية 11) مانند انسان

2. جن ها از نظر نژادي و ويژگي هاي جسمي و رواني بسيار متنوعند.(آية 11) برخلاف انسان

همين موضوع موجب گمراهي بيشتر انسان شناسان و باستان شناسان شده است. مثلا ُ آنان گاهي بسياركوتاه قدند، و برخي تيره هايشان بسياربلندقد. برخي بسيار پيشرفته اند، و برخي بسيار وامانده.

3. برانگيخته شدن جنيان در روز قيامت.(آيات 7،15،16،17) مانند انسان

فصل دوم: سوره هاي ‹الرّحمن› و ‹الواقعه›

وجه نامگذاري سورة الرحمن:

«رحمن» صفت رحمت فراگير الهي است و چون در اين سوره خداوند كريم نعمتهايي را كه به گونه اي برابر به دو نوع جن و انس داده، مرتباٌ ياداوري مي كند، نام مناسبي نيز كه شمول و برابري را برساند به اين سوره داده است و اصولاٌ در هر جاي ديگر از قرآن كه صفت «رحمن» براي خداوند آمده باشد، علت همين امر است. مانند آيات پاياني سورة مريم(ع).

1ـ منشأ جن

آيات 14 و 15: خلق الانسان من صلصال كالفخار و خلق الجان من مارج من نار.

يعني خداوند انسان را از گل خشكيدة شبه سفال، و جنها را از شعلة بدون دود(حرارت) آفريد.

خداوند كريم در اين دو آيه ماية اولية تشكيل دهندة جسم انس و جن را مشخص مي سازد و در آيه بعد بر هر دو منت مي گذارد كه اين دو ويژگي نعمتهايي است كه به هر يك از شما عطا شده و اگر غير از اين مي بود، شايسته شما نبود.

آيات 26 و 27 سورة حجر نيز در اين زمينه است:

ولقد خلقناالانسان من صلصال من حمأ مسنون والجان خلقنه من قبل من نارالسموم. يعني به درستي كه انسان را از گل خشكيدة لجن مانده شده و جنها را پيش از آن از هواي داغ(حرارت) آفريديم.

دو مثال براي فهم مايه هاي اولية انس و جن:

مثال اول در بارة انسان: اگر در فصل تابستان، به بيابانهاي خوزستان سفركنيد، مي توانيد ماية اولية انسان را ببينيد. همه جاي زمين ترك خورده است و شما نمي دانيد زير اين لاية ترك خورده چيست. ولي اگر زمين را كمي بكنيد، گل تيرة سبزرنگ و چسبنده اي را مي بينيد كه در زمستان گذشته لجن بوده و با گذشت چندماه به اين صورت درامده است. و به ياد آيه اي ديگر از قرآن در همين زمينه مي افتيد كه مي گويد«ما آنان را از گل چسبنده آفريديم» (صافات:11)

پس لاية زيرين كه گل است و شرح آن رفت، «حمأمسنون» بوده كه اكنون «طين لازب» شده است و لاية بالايي همان طين لازب است، كه پس از چندماه خشك شده، ترك خورده و به ‹گل خشكيده› يا «صلصال» تبديل شده است.

در قرآن كريم آيات بسياري وجوددارد كه انسان از خاك(تراب) و گل(طين) خلق شده. در آيات فوق شكل نهايي گل به كارگرفته را بيان كرده، و تنها در آية اخير چسبندگي آن را نيز آورده است. پس نتيجه مي گيريم كه مادة اولية انسان به ترتيب اين مراحل را طي كرده است:

اول خاك بوده،(تراب)

سپس خاك با آب مخلوط شده و گل شده،(طين)

سپس گل پرآب(شل)، مانده و لجن شده،(حمأ مسنون)

سپس لجن، مانده و سفت شده، به اندازه ا ي كه ليزي و چسبندگي آن از بين نرفته.(طين لازب)

سپس اين گل چسبنده، مانده و خشك شده و جسم انسان را پديدآورده است.(صلصال)

در زبان فارسي اصيل، به گل لجن شدة چسبنده، خرد(به فتح خ) گفته مي شود. اين شعر از شاعري به نام خسرواني، در وصف بازگشت انسان به اصل خويش است:

آن كجا سرت بركشيد به چرخ باز ناگه فرو بردت به خرد(فرهنگ عميد)

البته اگر به جاي ‹آن كجا›، ‹آن خدا كه› يا ‹آنكه› بود بهتر مي بود.

مثال دوم دربارة جن: باز در فصل تابستان به همان بيابان مي رويم. تفتيده شدن زمين بيابان، چنان حرارتي را دارد كه گاهي به شكل سراب درمي آيد. همان سرابي كه از دور به آبي گوارا مي ماند و هاجر(ع) را هفت بار درپي خودكشاند. سراب چيزي نيست جز تجسم حرارت كه گهگاه به روشهاي ديگري نيز مي توان آن را ديد. و ‹حرارت› يا ‹مارج من نار› همان چيزي است كه خداوند آن را ماية آفرينش جن قرارداده است.

2 ـ بعد زمان

آية 17: پروردگار دو مشرق و دو مغرب: در اين زمينه دو ديدگاه مي تواند وجودداشته باشد؛ و ديدگاه سوم از جمع اين دو ديدگاه مي تواند به وجود بيايد؛ ولي پيش از بيان دو ديدگاه لازم است بدانيم از آنجا كه مشرق و مغرت به ساكن(موجود انديشمند) وابسته است و نه به مسكون(سياره)، پس اگر سياره اي ساكني نداشته باشد، كاربرد واژة مشرق و مغرب براي آن واهي است. بنابراين اشارة قرآن به وجود دو مغرب و دو مشرق براي ساكن است نه مسكون.

ديدگاه اول: چون همة سياره ها كروي هستند، پس بايد در مورد كرة زمين بگوييم يا داراي بي نهايت مغرب و مشرق است، و يا فقط يك مغرب و يك مشرق دارد. و چون مخاطب اين سوره جن و انس است، نتيجه مي گيريم كه يكي از سيارات ديگر در اختيار جن هاست.

ديدگاه دوم: آيه اشاره به دو جهان با مشرق ها و مغرب هاي جداگانه بر روي كرة زمين دارد كه جهان ديگري كه ما نمي شناسيم، جهان جنهاي روي زمين است. اين ديدگاه با آيه هاي بعدي، يعني آيات 19 و 20 بيشتر تأييدمي شود:

مرج البحرين يلتقيان بينهما برزخ لايبغيان

ترجمه:

دراميخت دو دريايي را كه دركنار يكديگرند، ميان آن دو، يك ميانجي است كه از يكديگر درنمي گذرند.

معمولاً آنانكه از ديدگاهي علمي در قرآن تدبرمي كنند، در تفسير اين دو آيه، مي گويند منظور از اين دو دريا، ‹جريان آب گرم گلف استريم› است، كه چنين پديدة طبيعي را به وجودآورده است. ممكن است اين موضوع هم درست باشد، ولي از آن جهت كه اين دو آيه بلافاصله پس از آية دو مغرب و دو مشرق آمده، درست تر به نظرمي رسد كه آنها را با آية پيش از خود مرتبط بدانيم، و دو دريا را دو ‹جهاني› بدانيم، كه همچون دريا مواج و در تلاطم اند، و زندگي در آنها جريان دارد و با اينكه در كنار يكديگرند، ولي به واسطة يك پرده از جنس فاصلة زماني ، به يكديگر تعرض و تجاوز نمي كنند؛ و مردمان هريك از اين دو جهان، ديگري را حس نمي كنند.

تدبر در اين آيات را از آية 10 اين سوره آغازمي كنيم:

والارض وضعها للانام( و زمين را قرارداد براي مردمان)

از اين آيه معلوم مي شود كه:

ـ سخن از زمين است، نه سيارة ديگري.

ـ سخن از مردمان است، چه جن باشند و چه انس.

سپس از ميوه ها و نخل سخن به ميان مي آورد، و پس از آن مادة اولية هر يك از دو نوع (نوع بشر و نوع جن) را مشخص مي سازد و بدين گونه مخاطب خود را براي تمام سوره مشخص مي سازد. پس از اين آيه است كه از دو مغرب و دو مشرق براي هريك از اين دو مردمان يادمي كند.

در تأييد بيشتر اين ديدگاه، مي توان به سورة رعد آية 3 استنادكرد كه مي فرمايد خداوند از هر ميوه اي دو جفت آفريده است.(كه يك جفت آن براي جن هاست)

در آية بعد گوشزدمي كند كه برروي زمين «قطع متجاورات»(پاره هايي دركنارهم يا به موازات يكديگر) وجود دارد.

نظر به اينكه در آيات 11 از هود، 15 از حجر، و 27 از يونس، «قطع من الليل» آمده كه به ‹پاره اي از زمان› اطلاق شده است، و از آنجا كه يك نظرية علمي مي گويد كه بر روي همين كرة ما دو و يا چند جهان در كنار يكديگر ولي با يك فاصلة زماني وجود دارد كه موجودات ساكن در هر جهان، يكديگر را حس نمي كنند؛ به نظرمي رسد كه منظور قرآن كريم دراين آيه اشاره به اين جهان ها و از جمله جهان جن هاي روي زمين باشد. زيرا در غير اين صورت مسأله بسيار ساده به نظر مي رسد و نيازي نبود كه خداوند در پايان آيه بفرمايد « ان في ذلك لايات لقوم يعقلون ».

ياداوري:

اين موضوع را از آية 50 سورة الرحمن: ‹فيهما من كل فاكهه زوجان› نيز مي توان دريافت. يعني همان گونه كه بهشت ها و ميوه هاي آنها براي اين دو نوع در آخرت از يكديگر جداست، در دنيا نيز بايد زمين ها، باغ ها و ميوه هايشان از يكديگر جداباشد.

نه تنها ميوه ها كه دام هاي اين دو نوع، و به تبع آن ديگر نيازها و نعمت هايشان نيز جداست، و نتيجه آنكه دنيايشان جداست.

توجه به آيات 143و144 از سورة انعام، در اين زمينه خالي از لطف نيست:

ترجمه:

هشت جفت(چهارپا)، از گوسفند دو جفت و از بز دو جفت و از شتر دو جفت و از گاو دو جفت.

در اين زمينه نقل گفتارهايي از فصل دوم كتاب ‹عجيب تر از رؤيا› خالي از صفا نيست:

« ظهور اسرارآميز جانوراني مانند پلنگ سياه در انگلستان، مارهاي غول آسا در داكوتاي جنوبي، يا سوسمارهايي در رودخانه هاي فرانسه، احتمالاً به واسطة نقل وانتقال مرموز صورت گرفته است. گزارشهاي به دست آمده حاكي از آن است كه موجودات عجيبي در سراسر جهان زندگي مي كنند كه ازهيچ رو متعلق به منطقة خود نيستند و با شرايط طبيعي آنجا وفق نمي دهند آنها مي گويند اين جانوران با جانوراني كه در روي كرة زمين زندگي مي كنند تفاوت دارند، انگار كه متعلق به اين سياره نيستند. آيا ممكن است اين جانوران از بعد ناشناختة ديگري كه همزمان، دركنار بعد ما، در داخل يا خارج از آن (و يا هرجاي ديگر) وجوددارد، آمده باشد؟ آيا آن بعد ناشناخته نيز داراي جانوران بومي خاص خود مي باشد كه گهگاه بر اثر نقل وانتقالات اسرارآميز، به دنياي ما سرازير مي شوند؟ يا بالعكس جانواران ما نيز از روي صفحة زمين ناپديدشده، به آن قلمرو ناشناخته از هستي گام مي نهاند؟»

تونل زمان

در فصل هشتم كتاب ‹عجيب تر از رؤيا› به ديدگاه دوم پرداخته شده است:

در آنجا مي خوانيم كه نامه اي از شخصي به نويسندة كتاب رسيده كه در آن نويسندة نامه گفته است از خياباني كه هميشه مي گذشته، و كاملاً با آن آشنا بوده، شبي كه با اتومبيل در آن حركت مي كرده، آن را بيگانه يافته، و نتوانسته به هيچ روي به چگونگي موضوع پي ببرد.

سپس نويسندة كتاب مي افزايد: «اين گونه اتفاقات، گاه و بي گاه در گوشه و كنار جهان پهناور به وقوع مي پيوندد و شواهد زيادي وجوددارد كه افراد گوناگون، ناگهان در ‹تونل زمان› قرارگرفته اند، و اين گونه نقل و انتقال ها غالباً پرسش هاي زيادي را برمي انگيزد. ازجمله اين سؤال كه اگر ‹گذشته› به اين زمان بازگردد، زمان ‹حال› به كجا مي رود؟»

گفتني است، خود نويسندة كتاب و امثال او نيز به يك اشتباه دچارشده اند، كه سؤال مطرح شده، نتيجة آن است. هرجا كه ‹زمان گذشته› مطرح شود، بايد ‹زمان ديگري› جانشين آن شود تا نظريه درست درايد و پرسشي نيز پيش نيايد. البته نويسندة كتاب با پرسش هاي ديگري كه مطرح مي كند نظر خود را درست مي كند:

«اگر نگارندة نامة بالا، واقعاً در خياباني رانندگي مي كرد كه عملاً چند سال پيش وجودداشت، پس خياباني كه هرروز از آنجا مي گذشت به كجا رفته و در كدام مكاني ناپديدشده بود؟ آيا امكان دارد كه بعدي از زمان، به طور همزمان در داخل يا به موازات بعد ديگري از زمان وجودداشته باشد؟»

«در بيشتر سفرهايي كه به زمان گذشته(ديگري ـ نگارنده) صورت گرفته، كمتر شنيده شده كه يكي از ساكنان زمان گذشته(ديگري ـ نگارنده)، به افرادي كه به قول خود از حال به گذشته گام نهاده اند، توجّهي نشان داده باشد. انگار اين ديدار، ديداري يكجانبه بوده است! افرادي كه به گذشته سفركرده اند، مشاهدات خود را آنچنان دقيق و پرآب وتاب تعريف مي كنند كه انگار به تشريح يك فيلم سينمايي مي پردازند، بي انكه توجه كسي به سوي او جلب شود!»

«خيابان اسرارآميز!

چندسال پيش يك مرد آمريكايي به نام ‹راسل كرك› ماجراي جالبي براي روزنامة ‹لوس آنجلس تايمز› تعريف كرد كه عيناً در اين روزنامه به چاپ رسيد. او گفت:

ـ در يكي از شبهاي سال 1949 در فاصلة رسيدن ‹ترن› به ايستگاه، براي وقت گذراني به تماشاي شهر باستاني ‹يورك› پرداختم. هنگامي كه شتابان به سوي ايستگاه بازمي گشتم، تصادفاً متوجه خياباني كوتاه و نيمه تاريك شدم كه در دو طرف آن عمارات زبيايي متعلق به قرن 17 و 18 ديده مي شد. منظره اي بس دلفريب بود و بسان صحنه اي از يك افسانة زيب